دفتر ازدواج وطلاق شرعی آنلاین

 حجاب، نگاه دوباره - قسمت اول

سابقه تاریخی لباس و پوشش انسان از دیدگاه قرآن

با گرم شدن هوا در ماه های تیر ومرداد سال 1401 خورشیدی، بازار حجاب هم داغ شده وطرفداران نظام ولایت وعمال گروه امارت، به جان زنان و دختران بی دفاع افتاده و به خیال خود با زدن، توهین کردن، فحاشی کردن، زندان بردن و به بند کشیدن آنان، امر به معروف و نهی از منکر می کنند ویا حجاب اسلامی را با زور سرنیزه به کله زنان و دختران آویز می کنند وعقیده دارند که حجاب یا همان چادر های دراز و گاهی سر بسته و دربسته که به شدت باعث عرق و گرمای بدن و در نهایت باعث گند و چیرک و تعفن می شوند از ضروریات دین اسلام است. اگر اندکی از درازا یا پهنا یا رنگ و یا مدل آن ها کاسته شود، اسلام عزیز سرنگون می شود و دیگر دینی و آیینی باقی نمی ماند و در نهایت گناه این کار بر عهده عالمان دین و مبلغان مذهب قرار می گیرد‍!

درحالی که قرآن کریم گفته است: لا اکراه فی الدین. وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَىٰ. گناه هیچکس برعلیه کسی دیگر نوشته نمی شود و در دین خدا اجباری نیست؛ مع ذلک، علمای اعلام دست بردار نمی باشند.

عجیب تر آنست که برخی از دختران و زنان مسلمان، که  از شر این علما و اسلام خواهان تند و تیز و افراطی فرار کرده به کشور های غیر اسلامی رفته و درآن کشور ها مورد حمایت قرار گرفته وحقوق انسانی شان مراعات شده است و این خانم ها از مواهب کشور های دموکراسی استفاده کرده و به جایی رسیده اند. مثلا نماینده محلس یا عضو حزب یا عضو شورای محل و... شده اند؛ حالا این زنان چادرها وسربند ها و حجاب های خود را به شدت محکم کرده و شعار می دهند که من بودم که حجاب اسلامی را .... کردم!!! درحالی که چادر و حجاب، نه یک امر دینی  تنها، بلکه یک شعار سیاسی و ضدیت با فرهنگ و تمدن غرب است. پیام دوستی ندارد، بلکه پیام دشمنی دارد!!!

دراین اوضاع، لازم است که به چند نکته توجه کنیم:

اول – در فقه و فرهنگ موجود در بازار دیانت، حجاب، به معنای بستن سر وموی زن است. یا مخفی کردن سر، گردن ومو.

سوال این است که آیا حجاب به همین معنا، در قران کریم و تشریع اسلامی وجود دارد؟ یعنی آیا حجاب به همان معنای سر بستن، واجب دینی است؟

دوم – اگر حکم واضحی در قرآن درباره حجاب نیامده باشد، آیا موضوع حجاب، در دایره قاعده فقهی براات یا قاعده عقلی قبح عقاب بلا بیان قرار می گیرد و در نتیجه هیچ مسلمانی مکلف به حجاب نخواهد بود و یا این که در دایره احتیاط قرا گرفته و لزوما باید دلیلی برای اثباتش پیدا شود؟

برای فهم مطالب فوق، مقدمات حجاب را در قرآن مطالعه می کنیم.

سابقه تاریخی لباس و پوشش انسان از دیدگاه قرآن

قرآن کریم می گوید: از روزی که انسان پدید امد و به لحاظ عقل وخرد بشری از سایر حیوانات ممتاز گردید، احتیاج به لباس پیدا کرد؛ اما نه برای پوشاندن سر ومو؛ بلکه برای پوشاندن شرمگاه ویا به تعبیر قرآن، سوآت.

1 – سوره اعراف: آیات 20 – 22 – 26 – 27 – 31 – 32

وَيَآ اٰدَمُ اسْكُنْ اَنْتَ وَزَوْجُكَ الْجَنَّةَ فَكُلَا مِنْ حَيْثُ شِئْتُمَا وَلَا تَقْرَبَا هٰذِهِ الشَّجَرَةَ فَـتَكُـوْنَا مِنَ الظَّالِمِيْنَ. 19.  گفتیم: ای آدم تو با جفت خود در باغ بمانید و در آنجا از هر نعمت که بخواهید فراوان برخوردار شوید، ولی به این درخت نزدیک نشوید که از ستمکاران خواهید بود.

درباره درخت ممنوعه اختلاف است؛ ولی ازآیات قرآن بهره می شود که آن درخت ممنوعه، درخت عقل، دانش ومعرفت بوده است. برای اثبات این ادعا به آیات ذیل توجه کنید.

فَوَسْوَسَ لَهُمَا الشَّيْطانُ لِيُبْدِيَ لَهُما ما وُورِيَ عَنْهُما مِنْ سَوْآتِهِما وَ قالَ ما نَهاكُما رَبُّكُما عَنْ هذِهِ الشَّجَرَةِ إِلاَّ أَنْ تَكُونا مَلَكَيْنِ أَوْ تَكُونا مِنَ الْخالِدينَ

پس شيطان آن دو را وسوسه كرد، تا شرمگاهشان را كه از آنان پوشيده بود در نظرشان آشكار كند. و گفت: پروردگارتان شما را از اين درخت منع كرد تا مباد از فرشتگان يا جاويدانان شويد. (20)

فَدَلاَّهُما بِغُرُورٍ فَلَمَّا ذاقَا الشَّجَرَةَ بَدَتْ لَهُما سَوْآتُهُما وَ طَفِقا يَخْصِفانِ عَلَيْهِما مِنْ وَرَقِ الْجَنَّةِ وَ ناداهُما رَبُّهُما أَ لَمْ أَنْهَكُما عَنْ تِلْكُمَا الشَّجَرَةِ... ( 22)

شیطان آن دو را بفريفت. چون از آن درخت خوردند شرمگاه‏ هايشان آشكار شد و به پوشيدن خويش از برگ هاى باغ پرداختند....؟ (22)

ازآیات 20 و 22 سوره اعراف به خوبی فهمیده می شود که منظور از درخت ممنوعه، درخت عقل، شعور و معرفت بوده است؛ چراکه با خوردن ازآن درخت، آدم وحوا متوجه شدند که برهنه هستند وسوآتشان معلوم می شود.

یعنی تازمانی که آنان عقل وخرد نداشتند نمی فهمیدند که برهنه هستند. آنان حیوانات بی شعوری بودند که مانند سایر حیوانات زندگی می کردند، اما سوآت خود را نمی فهمیدند؛ ولی وقتی که از درخت دانش خوردند، برهنه بودن خود را فهمیدند. یعنی از هنگامی که انسان انسان شد وخرد انسانی پیدا کرد متوجه سوآت خود شد و درسدد شد که سوآت خود را بپوشاند. پس سابقه تاریخی لباس و پوشش انسانی به ابتدای خلقت یا ابتدای انسان شدن انسان می رسد.

اما، چرا خداوند فرمود که اگر از درخت علم و دانش بخورید، ظالم می شوید؟

وقتی که انسان با خوردن از درخت معرفت، وارد جهان انسانیت شد واز جمع حیوانات بی شعور خارج گردید وانسان شد؛ انسان عاقل، انسان متفکر، انسان سلطه طلب و بلند پرواز، در معرض خطا و اشتباه و ظلم قرار می گیرد. خداوند فرموده است: والعصر ان الانسان لفی خسر. انسان در معرض خطا وزیان است. انسان سر سخت ترین موجود هستی است. خدا فرموده است: إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَى السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبالِ فَأَبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنَها وَ أَشْفَقْنَ مِنْها وَ حَمَلَهَا الْإِنْسانُ إِنَّهُ كانَ ظَلُوماً جَهُولاً (72)احزاب. امانت را بر آسمان ها وزمین و کوه ها عرضه کردیم، هیچکدام نتوانستند این بار را بر دوش بکشد؛ ولی انسان قبول کرد و امانتدار خداوند شد.

در آیات سوره علق می خوانیم: كَلاَّ إِنَّ الْإِنْسانَ لَيَطْغى‏ * أَنْ رَآهُ اسْتَغْنى‏. انسان در ذاتش طغیانگری وجود دارد.  یا در سوره معارج: إِنَّ الْإِنْسَانَ خُلِقَ هَلُوعاً * إِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعاً *  وَإِذَا مَسَّهُ الْخَيْرُ مَنُوعاً. طبیعت انسان این است که گرفتار خطا و اشتباه شود.

مضافا آن که انسان را خداوند موجود بلند پرواز و سلطه طلب آمریده است. چنان که قرآن می گوید:

وَسَخَّرَ لَكُمُ ٱلشَّمْسَ وَٱلْقَمَرَ دَآئِبَيْنِ ۖ وَسَخَّرَ لَكُمُ ٱلَّيْلَ وَٱلنَّهَارَ. ابراهیم 33.

وَسَخَّرَ لَكُمُ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ ۖ وَالنُّجُومُ مُسَخَّرَاتٌ بِأَمْرِهِ ۗ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَعْقِلُونَ (12) نحل. همه هستی در تسخیر انسان قرار می گیرد. چنین موجودی نمی تواند گرفتار ظلم و استبداد نشود؛ مگر آن که دارای ایمان قوی و اخلاق قرآنی باشد.

پس خداوند فرمود که ای انسان، از درخت علم ومعرفت نخور که ازجامعه حیوانات نادان خارج می شوی و گرفتار ظلم، استبدا وخود کامگی می شوی. یعنی تازمانی که مثل سایر حیوانات هستی، هیچ مسولیتی نداری و درباغ پر از آب وعلف زندگی می کنی و سراسر وجودت غرقی در نعمت است؛ اما اگر انسان شدی، دیگر نمی توانی خود را درباغ، زندانی کنی!

بهر حال، به اصل مطلب بر گردیم. وقتی که شیطان آدم را فریب داد و در نتیجه دارای عقل و شعور شد، متوجه شد که برهنه است و شرمگاهش معلوم می شود و ازاین وضع خجالت کشید. مسلما، خجالت کشیدن به خودی خود بیانگر شعور انسان است؛ زیرا سایر حیوانات از برنه بودن خود خجالت نمی کشند. آدم در سدد شد که خود را بپوشاند و بالاخره با برگ های درختان شرمگاه خود را پوشانید نه سر وموی خود را. قرآن می گوید:

يا بَني‏ آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنا عَلَيْكُمْ لِباساً يُواري سَوْآتِكُمْ وَ ريشاً وَ لِباسُ التَّقْوى‏ ذلِكَ خَيْرٌ ذلِكَ مِنْ آياتِ اللَّهِ لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ (26) اى فرزندان آدم، براى شما جامه‏اى فرستاديم تا شرمگاهتان را بپوشد و نيز  زينت شما باشد. و لی جامه پرهيزگارى از هر جامه‏اى بهتر است. 26.

از نظر قرآن کریم، فلسفه وجودی لباس، پوشاندن عورت است نه سر ومو.

يا بَني‏ آدَمَ لا يَفْتِنَنَّكُمُ الشَّيْطانُ كَما أَخْرَجَ أَبَوَيْكُمْ مِنَ الْجَنَّةِ يَنْزِعُ عَنْهُما لِباسَهُما لِيُرِيَهُما سَوْآتِهِما إِنَّهُ يَراكُمْ هُوَ وَ قَبيلُهُ مِنْ حَيْثُ لا تَرَوْنَهُمْ إِنَّا جَعَلْنَا الشَّياطينَ أَوْلِياءَ لِلَّذينَ لا يُؤْمِنُونَ .27

اى فرزندان آدم، شيطان شما را نفريبد، هم چنان كه پدر و مادرتان را از بهشت بيرون راند، لباس از تنشان كند تا شرمگاهشان را به ايشان بنماياند.  27. آدم در بهشت موعود نبود، بلکه در باغی بود که متولد شده بود. مانند سایر حیوانات از خاک یا گل سر درآورده بود. مثل مار، عقرب، گاو، گوسفند و... مسلما در بهشت موعود جای شیطان و فریب کاری های او نیست. در بهشت موعود جای معصیت نیست، اما آدم وحوا معصیت کردند و به همین دلیل توبه کردند.

يا بَني‏ آدَمَ خُذُوا زينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَ كُلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُسْرِفينَ (31)

اى فرزندان آدم، به هنگام هر عبادت لباس خود بپوشيد. و نيز بخوريد و بياشاميد ولى اسراف مكنيد، كه خدا اسرافكاران را دوست نمى‏دارد. (31)

قُلْ مَنْ حَرَّمَ زينَةَ اللَّهِ الَّتي‏ أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّيِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِيَ لِلَّذينَ آمَنُوا فِي الْحَياةِ الدُّنْيا خالِصَةً يَوْمَ الْقِيامَةِ كَذلِكَ نُفَصِّلُ الْآياتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ (32)

بگو: چه كسى لباس هايى را كه خدا براى بندگانش پديد آورده، و خوردني هاى خوش‏طعم را حرام كرده است؟ بگو: اين چيزها در اين دنيا براى كسانى است كه ايمان آورده‏اند و در روز قيامت نيز خاص آن ها باشد. آيات خدا را براى دانايان اينچنين به تفصيل بيان مى‏كنيم. (32

آیات سوره اعراف درباره کشف عورت و ستر عورت است.

شان نزول آیات 31 تا 33 این است که عرب جاهلیت ( یا بنی عامر) درحالت برهنه طواف می کردند ویا هنگام رسیدن به مسجد لباس را می انداختند. ونمی گذاشتند که کسی با لباس وارد مسجد شود.

وهم بنی عامر در ایام حج غذا نمی خوردند و بقدر سد جوع غذا می خوردند و حتا خوردن چربی را در ایام حج حرام می دانستند. به همین دلایل ایت 31 و 32 اعراف نازل شدند.

مرحوم مطهری می گوید: در زمان جاهلیت بین اعراب ستر عورت معمول نبود و اسلام آن را واجب کرد. مجموعه آثار، ج 19 ص 77.

ادامه دارد